Tam ismi ile otizm spektrum bozukluğu (osb), bireylerin beyin gelişiminde, çevreyi ve insanları algılaması ile ilgili bir rahatsızlıktır. Beyin kaynaklı olan otizm, sosyallik ve iletişimle ilgili sorunlara neden olan bir hastalıktır. Otizmin ilacı yoktur. Bu konu ile ilgili dünya çapında çok fazla çalışma olmakla beraber henüz bir sonuç elde edilmemiştir.
Doğuştan olduğu sanılan otizm hakkında sonradan olması konusunda da tam net bilgi yok. Otizmli olmadan doğan bir bireyin daha sonradan otizminin tetiklendiği teorilerde söz konusu. Otizm genellikle 2-3 yaş arasında tam olarak anlaşılır. 2 yaş sendromu denilen normal çocuklarda görülen agresif davranışlar ile karıştırılabilir. Ama otizmin kendine özgü ve kalıplaşmış hareketleri vardır. Bunu uzman desteği ile kolayca ayırt edebilirsiniz.
Bebeklerde Otizm belirtileri 0-2 yaş
Otizm tanısı tam olarak 2 yaşından sonra konulur ama bebeğinizde gördüğünüz değişik davranışlar varsa doktora danışmakta fayda var. Otizmin erken döneminde karşılaşabileceğiniz belirtiler;
- CE -ee gibi basit tepki oyununa tepki vermeyebilir.
- Göz teması kurmazlar. Çok kısa sure göz göze gelirler veya gelmezler.
- İsmi ile seslendiğiniz zaman bir defada bakmazlar.
- Çok hareketli ve heyecanlıdırlar. Kanat çırpar gibi hareket sergilerler. Veya sağa sola sallanırlar.
- Çok uzun saat anne veya babadan ayrı kalmasına rağmen gördüğünde tepki vermezler.
- Yabancı kişilere yabancılık çekmezler anne veya babayı aramazlar.
- Kendi etrafında dönerler.
- Oyuncak arabaların tekerleklerini çevirirler veya diğer donen cisimlere karşı ilgi duyarlar.
- Oyuncakları işlevine göre oynamak yerine sıralarlar. Bu sıralama yan yana veya üst üste olabilir.
- Kelime sayısı sinirlidir veya hiç yoktur. Baba, dede gibi kelimeleri söyleseler bile bilinçli olarak seslenmek amaçlı değil ses amaçlı söylerler.
- Yavaş yürümek yerine parmak uçlarında koşarlar.
- Ağladığınız zaman bunu anlamazlar.
- El sallamak gibi motor becerileri gelişmiş değildir. El kaldırırlar ancak düzgün bir şekilde bay bay hareketi yapmazlar. Veya hiç yapmazlar.
- Mimikler sinirlidir. Duygusal tepkileri azdır. Donuk ifadeleri vardır.
- Ya çok sessiz sakin veya çok huzursuz bebekler olurlar.
- Yüksek ses tonundan aşırı rahatsız olurlar. Korkarlar.
2-3 Yaş Otizm belirtileri
- Göz teması kurmama. Çocuğunuz ile yuzyuze konuşmaya başladığınızda veya seslendiğinizde göz kontağı kurmazlar. Veya bir kaç saniye gibi kısa sure göz teması kurarlar.
- Duyguları anlamaz. Siz güldüğünüz zaman gülerek tepki vermezler. Siz ağladığınız zaman üzülmez. Duygusal olarak kontak kuramazlar
- Yabancılara kayıtsız kalırlar. Yabancı olan kişilere karşı tepki vermezler. Kaygı veya korku gibi duygular hissetmezler
- Basit komutları almaz. Bir cismi getir veya götür dediğinizde tepki vermezler
- Seslendiğiniz zaman tepki göstermez. Adını seslendiğinizde genellikle bakmaz veya 3. 4. Seslenmeden sonra bakarlar.
- Dikkat gerektiren olaylara veya oyunlara odaklanamazlar. Gözleri hemen başka bir noktaya kayar. Dikkatleri dağınıktır.
- Diğer yaşıtları ile bir paylaşımda bulunmazlar. Onlar ile ayni ortamda oldukları zaman ilgilenmezler.
- Değişik robotik sesler çıkartırlar. Ve bu sesler tekrar eder.
- Elleri ve kolları hareketlidir. Özellikle heyecanlandıkları zaman kusun kanat çırpmasına benzeyen hareketleri vardır.
- Dönen cisimlere ve oyuncaklara ilgi duyarlar. Oyuncak arabaları zemin üzerinde sürtmek yerine tekerleklerini çevirirler.
- Acı, sıcak, soğuk gibi rahatsız edici duygulara az tepki verirler veya vermezler. Canları acıdığında bunu tepkisel olarak belli etmezler.
- Doku olarak bazı cisimlere ilgi duyarlar. Kimi suya dokunmayı sever, kimi deri yumuşak bir yüzeyi sever. Ve dakikalarca hoşlandıkları doku ile vakit geçirebilirler.
- Hemen hemen her nesneyi koklama yada elleme gibi takıntıları vardır. Tipki kalite kontrol ekibi gibi değişik nesneleri koklayarak veya elleyerek anlamaya çalışırlar.
- Işıklı cisimlere ilgi duyarlar. Kayan yazılı tabelalar, disko topu gibi görsel olarak parlak şeylerden hoşlanırlar.
- Temas sevmezler. Kucağa alınmak, öpülmek, sarılmak onlara göre değildir genellikle itme hareketi ile geri çekilirler.
- Yemek seçerler. Dokunsal olarak hassas oldukları için hoşlandıkları tip beslenirler. Devamlı kati gıda yerler veya devamlı yumuşak gıda yerler.
- Oyuncakları sıralarlar. Oyuncakları işlevlerine göre oynamak yerine koltuk veya masa üzerine yan yana bitişik şekilde sıralarlar.
- Tekrarlayan hareketleri vardır. Sağa sola sallanma, kanat çırpma, parmak ucunda yürümek gibi.
- İstedikleri bir şey olduğunda herhangi bir kimseyi elinden tutarak gösterirler. Kendi elleri ile işaret etmezler.
- Sinirlendikleri zaman aşırı tepki verirler. Eşyaları tekmeleme, fırlatma gibi aşırı hareketlerde bulunabilirler
Otizm Belirtileri
3 yaşından sonra tam olarak tanı konulan otizm spektrum bozukluğu son zamanlarda 2 yaşında da anlaşılmaya başlamıştır. Çocuğunuzda farklı davranışlar gözlemlediğinizde veya konuşamama gibi bir sorun fark ettiğinizde hemen çocuk psikiyatrisine danisin. Genel otizm belirtileri;
- 2 yas olmasına rağmen kelime sayısı sinirlidir. 2 kelimelik cümle kuramazlar.
- Kanat çırpma, etrafında dönme, parmak ucunda yürüme gibi tekrarlayıcı hareketleri bulunur.
- Yüksek sesten korkma. Elektrik süpürgesi, fön makinesi gibi cihazlar çalıştığında irkilirler.
- Anlamlı sesler yerine, robotik sesler ve çiğlik sesleri çıkartırlar.
- Oyuncaklar yerine farklı nesnelere ilgi duyarlar. Mutfak eşyaları, tamir aletleri ile oynamayı tercih ederler.
- Göz teması kurmaktan kaçarlar. Çok kısa sure odaklanırlar.
- Tek tip beslenirler. Genellikle hep kati veya hep yumuşak yiyecekleri tercih ederler.
- Nesneleri koklama, yüze sürme veya elleme ile keşfetmeye tanımaya çalışırlar.
- Tehlikeleri fark etmezler. Karanlıktan korkmazlar. Hızlı gelen bir arabayı tehlike olarak görmezler.
- Ortam değişikliğinden hoşlanmazlar. Genellikle ayni yastıkta, ayni odada ve ayni kişi ile uyumak isterler.
- Anne ve baba dışında temas sevmezler. Kucağa alınmak veya dokunulmak onları rahatsız eder.
- Jest ve mimikleri sinirlidir. Duygularını tam ifade etmezler.
- Basit yaralanma veya acıları hissetmezler. Canları yansa bile tepkisiz kalırlar.
- İsmi ile seslendiğinizde hemen bakmazlar. Genellikle ilgi çekici yiyecek veya cisim gösterdiğinizde bakarlar.
- Büyük oranda solak olurlar.
- Sosyal değildirler. Parkta veya okulda yaşıtları ile paylaşımda bulunmazlar. Oyunlara katılmazlar. Oyun kuramazlar.
- Işıklı ve dönen cisimlere ilgi duyarlar.
- Merhaba, bay bay gibi hareketleri yapmazlar.
- Basit komutları bile uygulamazlar. Bardağı getir, oyuncağı al gibi komutları yapmazlar.
- Bir şeyi gösterirken parmak ile işaret etmezler. Genellikle sizin elinizi o nesneye götürmeye çalışırlar.
- İki ayak yerden kesilecek şekilde zıplamazlar.
- Yabancı bir ortamda, tanıdığı kişiler olmasa bile rahatsız olmazlar. Anne veya baba ortamdan ayrıldığında bunu fark etmezler huzursuz olmazlar.
- Kitap veya dergiye bakarken tek bir sayfaya veya noktaya odaklanırlar. Sayfa çevirerek kitabi incelemezler.
- Dikkat gerektiren şeylere odaklanmazlar. Odak sureleri 2 saniye civarındadır.
- Duygusal tepkileri yoktur. Gülümsediğiniz zaman gülümseyerek karşılık vermezler.
- İstemedikleri bir durumda aşırı tepki verirler. Eşyalara vurma, bağırma, kendine vurma gibi ani hareketlerde bulunabilirler.
Otizm Tedavisi
Dünya üzerinde otizmin bilinen bir tedavisi yoktur. Ancak özel eğitim ve rehabilitasyon ile büyük oranda iyileşme sağlanabilir. Otizm beyin ve duyular ile bağlantılı. Duyma, koklama, dokunma gibi duyuların karmaşası veya birlikteliği ile oluştuğu sanılmaktadır. Duyuları dengede tutmak rehabilite etmek için duyu terapisi verilir. Duyu terapisi doğru yerde doğru kişiler tarafından yapılırsa normalleşme sağlanır. Yapılan araştırmalar sonucunda otizm rahatsızlığında oksitosin hormonu azlığı gözlemlenmiştir. Oksitosin hormonu kişide sevgi, aşk, arkadaşlık gibi duyguları temsil eder. Oksitosin hormonunda artış olması otizmin iyileşmesine olanak sağlar. Bu nedenle otizmli bireylerin sevgi dolu bir ortamda yaşaması gerekir. Gerginlik ve tartışma ortamları onları rahatsız eder gerilemeye neden olur.
Otizmi tetikleyen en büyük etken tablet, akıllı telefon ve televizyondur. Hane bireylerinin seyisinin azlığı nedeniyle oyalanmak amaçlı dijital aletlere olan ilgi otizmi hem tetikler he ilerlemesini sağlar. Belirtiler gözlemlendiğinde veya gözlemlenmese bile küçük yaslarda dijital aletler kullandırılmamalı. Çocuklar yürümeye başladığı andan sonra park alanları gibi yaşıtları ile iletişim kuracakları yerlere götürülmeli. Ev içinde nesne ve oyuncaklar ile göz teması kurarak vurgulu şekilde onunla ilgilenilmeli. Bağırarak değil yumuşak ve sevgi dolu bir ton ile iletişim kurulmalıdır.
